ตราสารอนุพันธ์ คืออะไร
ตราสารอนุพันธ์ มีลักษณะเป็นสัญญา หรือข้อตกลงที่ให้สิทธิแก่ผู้ถือในการที่จะซื้อหรือขายสินค้าในราคา ปริมาณ และเงื่อนไขอื่นที่ตกลงกันไว้ โดยมีการส่งมอบสินค้ากันในอนาคต และมูลค่าของอนุพันธ์ ขึ้นอยู่กับมูลค่าของสินค้าที่ตกลงซื้อขาย
ลักษณะเฉพาะของตราสารอนุพันธ์
1. ตราสารอนุพันธ์ไม่มีมูลค่าในตัวเอง แต่มูลค่าจะอ้างอิงกับราคาของ “สินทรัพย์อ้างอิง (Underlying Asset)” ที่ตราสารอนุพันธ์นั้นอ้างอิงอยู่
2. ตราสารอนุพันธ์มีอายุจำกัด ไม่เหมือนกับหุ้นสามัญที่ผู้ถือหุ้นมีสิทธิตามกฎหมายให้หุ้นของตนตราบเท่า ที่บริษัทผู้ออกหุ้นนั้นยังคงอยู่
3. ตราสารอนุพันธ์เป็นสัญญาที่ผู้ซื้อและผู้ขายต้องปฏิบัติตามข้อตกลงที่ระบุ ไว้ ในขณะที่การลงทุนในหุ้นสามัญ ผู้ถือหุ้นสามารถถือหุ้นได้นานตามความต้องการ โดยไม่มีเงื่อนไขอะไรมาบังคับว่าจะต้องขายหุ้นออกไม่เมื่อนั้นเมื่อนี้
4. ตราสารอนุพันธ์มี Leverage นั่นก็คือ ใช้เงินลงทุนน้อย แต่ผู้ลงทุนมีโอกาสที่จะได้รับผลตอบแทนจากการลงทุนในตราสารอนุพันธ์ในอัตรา ที่สูง ทั้งในด้านบวก (กำไร) และด้านลบ (ขาดทุน)
ซื้อขายอะไรในอนุพันธ์
ตรา สารอนุพันธ์มีหลายประเภท แต่ที่มีซื้อขายใน บริษัท ตลาดอนุพันธ์ (ประเทศไทย) จำกัด (มหาชน) (TFEX) มีอยู่ 2 ประเภทด้วยกัน คือ สัญญาฟิวเจอร์ส (Futures) และสัญญาออปชั่น (Options)
Futures หมายถึง สัญญาที่กำหนดให้คู่สัญญาต้องซื้อหรือขายสินค้าอ้างอิงให้กับอีกฝ่ายหนึ่ง ณ เวลาหนึ่งในอนาคต ตามจำนวนและราคาตามที่กำหนดไว้ในสัญญา ข้อผูกพันนี้จะอยู่ไปจนครบอายุหรือจนกว่าจะมีการหักล้างสัญญาเกิดขึ้น
Options หมาย ถึง สัญญาที่ให้สิทธิแก่คู่สัญญาฝ่ายหนึ่งที่จะเรียกให้คู่สัญญาอีกฝ่ายซื้อหรือ ขายสิทธิเวลาใดเวลาหนึ่งในอนาคต ตามจำนวนและราคาตามที่กำหนดไว้ในสัญญา โดยผู้ได้สิทธินี้จะใช้สิทธิก็ได้
ตราสารอนุพันธ์ (Derivatives) เป็นตราสารทางการเงินประเภทหนึ่ง ซึ่งใช้ซื้อขายกันในตลาดการเงินในปัจจุบัน มีหลายคนคิดว่าตราสารอนุพันธ์เป็นของใหม่ ที่จริงแล้วตราสารประเภทนี้มีวิวัฒนาการมาแล้วหลายศตวรรษ เพียงแต่ผู้คนทั่วไปไม่ค่อยจะคุ้นเคยกับวิธีการโดยเฉพาะเมื่อนำมาปรับใช้กับสินทรัพย์ทางการเงิน (Financial assests) และเมื่อมีการนำคณิตศาสตร์ขั้นสูงเข้ามาใช้ในการคำนวณราคาของตราสารอนุพันธ์ก็ยิ่งทำให้การศึกษาเรื่องตราสารอนุพันธ์อยู่ไกลตัวของผู้คนส่วนใหญ่ออกไปทุกที เนื้อหาในบทนี้มีจุดมุ่งหมายจะนำเสนอความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับตราสารอนุพันธ์ เพื่อใช้เป็นพื้นฐานให้ผู้สนใจเข้าใจความหมาย บทบาท ของตราสารอนุพันธ์ว่าเหตุใดนักลงทุนจึงเข้ามาทำการซื้อขายตราสารประเภทนี้จนมีมูลค่าการซื้อขายทั่วโลก ถึงวันละหลายพันล้านดอลลาร์สหรัฐอเมริกา นอกจากนี้จะได้วางพื้นฐานความรู้เกี่ยวกับตราสารอนุพันธ์สำคัญ 2 ประการคือ Futures และ Options ซึ่งจะเป็นตราสารหลักที่ได้กล่าวถึงต่อไปในหนังสือเล่มนี้
1. ความหมายของตราสารอนุพันธ์
“ตราสารอนุพันธ์ ( Derivatives ) เป็นสัญญาทางการเงินระหว่างบุคคลตั้งแต่ 2 ฝ่ายขึ้นไปเพื่อตกลงกันซื้อขายสินทรัพย์ทางการเงิน (Underlying assets) ในปัจจุบัน แต่ทำการส่งมอบและชำระราคากันในอนาคต
ตราสารอนุพันธ์ถูกสร้างและออกแบบมาเพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการบริหารและป้องกันความเสี่ยงจากการลงทุนในตราสารทางการเงินอื่นที่เกี่ยวข้องกัน (Underlying assets) โดยปกติแล้วการซื้อขายตราสารทางการเงิน เช่น หุ้นกู้ หุ้นสามัญ เป็นต้นนั้น ผู้ขาย (Issuers) ซึ่งเป็นผู้ที่ต้องการเงินทุนจะเป็นผู้ออกตราสารมาขายให้แก่ผู้ซื้อ (Investors) ซึ่งเป็นผู้มีเงินทุนเหลือ ผู้ซื้อยอมลงทุนในตราสารอนุพันธ์ทางการเงินก็เพราะต้องการอัตราผลตอบแทนที่ดี ซึ่งโดยหลักแล้วจะมาจาก ดอกเบี้ย หรือ เงินปันผล และกำไรส่วนเกินจากราคาเมื่อซื้อและเมื่อขายตราสารนั้น (Capital gain) อย่างไรก็ตามผลตอบแทนที่ผู้ซื้อต้อการนั้นจะเกิดขึ้นในอนาคต ซึ่งมีความไม่แน่นอน ทั้งจากผลการดำเนินงานของบริษัทที่ออกตราสารนึ้นมาขายและจากปัจจัยภายนอก เช่น ภาวะเศรษฐกิจ อุตสาหกรรม เป็นต้น การเปลี่ยนแปลงต่างๆ ของปัจจัยเหล่านี้ทำให้เกิดความผันผวนของราคาตราสารทางการเงิน ซึ่งส่งผลกระทบต่อผลตอบแทนจากการลงทุนในตราสารนั้น ซึ่งเป็นสภาวะที่เรียกได้ว่าเกิดความเสี่ยงจากการลงทุนขึ้น นักการเงินได้สร้างตราสารอนุพันธ์ขึ้นเพื่อใช้บริหาร และป้องกันความเสี่ยงจากการลงทุนในตราสารทางการเงิน (รวมทั้งสินทรัพย์ประเภทอื่นด้วย เช่น สินค้าเกษตร ) ซึ่งนับว่าเป็นประโยชน์อย่างยิ่งในปัจจุบันที่สภาพเศรษฐกิจและตลาดการเงินทั่วโลกมีปัจจัยต่างๆ เข้ามาเกี่ยวข้องมาก และก่อให้เกิดความผันผวนกว่าในอดีตเป็นอย่างมาก
เนื่องจากราคาของสินทรัพย์ทางการเงินอ้างอิง ซึ่งเป็น Underlying assets ของตราสารอนุพันธ์มีความผันผวน จึงส่งผลให้ราคาของตราสารอนุพันธ์มีการเปลี่ยนแปลงตามไปด้วย ซึ่งเป็นโอกาสให้นักลงทุนเข้ามาทำการเก็งกำไรเพื่อหาผลประโยชน์จากตราสารอนุพันธ์นี้ การขึ้นอยู่กับสินทรัพย์อ้างอิงของตราสารอนุพันธ์นี้สอดคล้องกับชื่อภาษาอังกฤษของตราสารอนุพันธ์ คือ “Derivatives“ ซึ่งมาจากรากของคำว่า Derive ที่แปลว่า “มาจาก“ หรือ “ขึ้นอยู่กับ“ ในที่นี้หมายถึงการขึ้นอยู่กับ หรือ พึ่งพิงต่อการเปลี่ยนแปลงของสินทรัพย์การเงินอ้างอิงนั่นเอง
ในตลาดการเงินนั้นสินทรัพย์การเงินอ้างอิงที่นิยมใช้กันประกอบด้วย หุ้นสามัญ หุ้นกู้ หรืออาจเป็นระดับของดัชนีบางอย่าง เช่น ดัชนีราคาหลักทรัพย์ อัตราเงินเฟ้อ อัตราดอกเบี้ย อัตราแลกเปลี่ยน เป็นต้น ดังนั้นเราจึงได้เห็นตราสารอนุพันธ์ที่ถูกกำหนดมาโดยอ้างอิงกับตราสารหรือดัชนีต่างๆ ข้างต้น ในระดับความรู้พื้นฐานผู้สนใจควรได้เรียนรู้ตราสารอนุพันธ์หลักๆ ได้แก่ Futures , Options อย่างไรก็ตามควรระลึกไว้ด้วยว่า ในปัจจุบันตราสารอนุพันธ์ได้เติบโตและพัฒนาเกิดเป็นผลิตภัณฑ์ต่อเนื่องชนิดใหม่ๆ อย่างไม่หยุดยั้ง เช่น Swap, Cap , Floor, Collar , Corridor , Swaption , Floortion , Spreadtion , Look-back , Khockout Option เป็นต้น ซึ่งควรจะได้ทำการศึกษาเพิ่มเติมต่อไป